Uniejów jest szczególnym miejscem kultu świętego Bogumiła, arcybiskupa i pustelnika. Choć od jego czasów minęło ponad osiem stuleci, kult jest wciąż żywy, a do jego grobu w kolegiacie uniejowskiej wciąż pielgrzymują tysiące wiernych. W 2006 r. Rada Miejska w Uniejowie przyjęła uchwałę ustanawiającą świętego Bogumiła patronem Uniejowa.
Z katedry do pustelni
Według najpopularniejszej tradycji Bogumił urodził się on w 1116 r. we wsi Koźmin, położonej niedaleko stąd, na drugim brzegu Warty. Na dworze arcybiskupim w Uniejowie przygotowywał się do kapłaństwa. Uczył się także w Gnieźnie i we Francji, gdzie spotkał św. Bernarda z Clairvaux, który wywarł duży wpływ na przyszłego arcybiskupa. W 1136 r. erygował parafię i zbudował kościół w Dobrowie, kilkanaście kilometrów na północ od Uniejowa. W 1140 r. został wyświęcony na kapłana. Dwa lata później objął probostwo dobrowskie, w 1150 r. został dziekanem, a w 1166 r. był prekonizowany na biskupa. W kolejnym roku otrzymać miał od papieża paliusz arcybiskupi. Ta chronologia życia świętego czyni go jedną z najbardziej znaczących osób polskiego Kościoła okresu wczesnego rozbicia dzielnicowego. Bogumił uważany jest także za jednego z najbardziej prawdopodobnych fundatorów słynnych drzwi gnieźnieńskich.
W 1170 r. zrezygnował z arcybiskupstwa gnieźnieńskiego i osiadł w Dobrowie, gdzie, wiodąc żywot pustelnika, zmarł 10 czerwca 1182 r. w opinii świętości. Jako eremita żył zgodnie z surową regułą św. Romualda, opiekował się ludźmi, karmiąc ich, lecząc, ucząc, wypraszając modlitwą łaski i cuda. Został pochowany w stroju arcybiskupim w Dobrowie.
Inna tradycja lokuje Bogumiła w wieku XI i wiąże jego działalność z konfliktem między królem Bolesławem Śmiałym a biskupem krakowskim Stanisławem ze Szczepanowa, a szerzej między cesarstwem a papiestwem o pierwszeństwo w Kościele Zachodnim. Nie ma pewności, która z tych lokalizacji czasowych Bogumiła jest właściwa i to rodzi dalsze problemy interpretacyjne.
Bez względu jednak na spory historyków dotyczące chronologii życia Bogumiła, jego decyzja dotycząca rezygnacji z dóbr na rzecz życia spokojnego, gdzie cieszą rzeczy najprostsze, czyni tę postać fascynującą także współcześnie.
Sanktuarium św. Bogumiła w Dobrowie Pustelnia św. Bogumiła w Dobrowie 
Relikwiarz Gotycka rzeźba
Beatus vel sanctus
Kult Bogumiła rozwijał się lokalnie i oddolnie od chwili jego śmierci. Do grobu Bogumiła w Dobrowie ciągnęły tłumy wiernych nie tylko z okolicy, ale także z całej Polski, a nawet z zagranicy. Wśród ludu zasłynął on wieloma łaskami i cudami tak za życia, jak i po śmierci, przede wszystkim uzdrowieniami, a nawet wskrzeszeniami ludzi i zwierząt, ale też ocaleniem miasta Koła od pożaru, uratowaniem wielu tonących i innymi cudami.
Szerzej zakrojone próby zmierzające do urzędowego orzeczenia świętości Bogumiła podjęto dopiero w pierwszej połowie XVII w. Podjęto także wtedy decyzję o przeniesieniu czczonych szczątków z Dobrowa do Uniejowa. Odbyło się to na mocy decyzji prymasa abp. Mikołaja Prażmowskiego, za zgodą Stolicy Apostolskiej w 1668 r.
Proces kanonizacyjny po raz kolejny rozpoczął w 1908 r. biskup kujawski, Stanisław Zdzitowiecki. Zakończył się on zaaprobowaniem czci oddawanej Bogumiłowi, jako świętemu lub błogosławionemu, przez papieża Piusa XI w dniu 27 maja 1925 r. Bogumiłowi przysługuje zatem tytuł beatus vel sanctus (błogosławiony bądź święty).
Uniejów centrum kultu świętego
W 1663 r. abp Wacław Leszczyński powziął myśl przewiezienia tu relikwii bł. Bogumiła i przygotował wspaniały sarkofag i ołtarz, a w 1668 r. abp Mikołaj Prażmowski projekt ten urzeczywistnił (dodajmy, iż do tej daty czcią otoczone relikwie błogosławionego znajdowały się w miejscu jego pustelni, małym nadwarciańskim Dobrowie, dziś powiat Koło, woj. wielkopolskie; nie miały tam jednak wystarczającego zabezpieczenia, ponadto Dobrów nie był stanie przyjąć rzeszy pielgrzymów).
Uroczyste przeniesienie relikwii odbyło się 29 stycznia 1669 r. z udziałem sufragana kijowskiego Stanisława Gianottiego. Znalazły one swoje miejsce w sarkofagu, ufundowanym w 1666 r. przez abp. Wacława Leszczyńskiego, w formie tumby z czarnego marmuru, na której umieszczono postać z brązu półleżącą, w szatach biskupich. Jest to drugi co do wieku zabytek tego typu w Polsce, po konfesji św. Stanisława w Krakowie na Wawelu, a przed konfesją św. Wojciecha w Gnieźnie.
Od tego czasu centrum kultu świętego Bogumiła stał się Uniejów. Relikwie przechowywane są w kolegiacie w dwóch relikwiarzach: ołowianym w kształcie trumienki i srebrnym.
