Zapraszamy na najnowsza atrakcję turystyczną Uniejowa! Miejski szlak historyczny „Uniejowskie korzenie” poprowadzi po najcenniejszych zabytkach miasta, które może poszczycić się 900-letnią historią. Zapraszamy również do miejsc związanych z rozwojem miejscowej przedsiębiorczości. Podczas wycieczki z pewnością odkryjecie wiele nieznanych Wam jeszcze kart naszej historii.
1. Zamek Arcybiskupów Gnieźnieńskich
Uniejowski zamek jest jednym z najlepiej zachowanych średniowiecznych budynków obronnych w Polsce. Na elewacji oraz we wnętrzu można zauważyć wiele oryginalnych elementów przypominających o jego bogatej historii.
W dziejach zamku wyróżnić można kilka faz, które wpłynęły na jego wygląd. Pierwszą z nich jest okres powstania fortecy, datowany na XIV w. Kolejna to czas przekształceń oraz podniesienia walorów obronnych w XV w. Obiekt wzbogacono wówczas o drugi mur obwodowy, a w narożnikach wzniesiono trzy czteroboczne wieże. W tym okresie służył on jako rezydencja i skarbiec arcybiskupów. Generalny remont, który przeprowadzono w pierwszej połowie XVII w., zmienił budynek w barokową rezydencję. Największych zmian dokonano jednak w XIX w., podczas przekształcania zamku w rezydencję hrabiowskiej rodzinny Tollów. Ostateczny kształt nadały obiektowi prace konserwatorskie z lat 1952-1962, podczas których zatrzymano procesy destrukcji, zabezpieczono budowlę i uwypuklono jej gotyckie cechy. W 1967 r. zamek wpisany został do rejestru zabytków.
Samorząd Gminy Uniejów, obecny właściciel zamku, w 2012 r. przeprowadził gruntowny remont, adaptując go do współczesnych potrzeb. We wnętrzu znajdują się teraz restauracja, hotel i centrum konferencyjne.
2. Termy Uniejów
Kompleks termalno-basenowy „Termy Uniejów” to najlepszy przykład przemiany, jaką miasto przeszło w XXI w. Przez stulecia południowe przedpole zamku było nadwarciańskim łęgiem wykorzystywanym głównie do wypasu zwierząt. Ożywienie przynosiła jedynie biegnąca tędy droga, prowadząca w kierunku Spycimierza i Turku. W czasach PRL-u znajdował się tutaj duży parking.
Sytuacja uległa zmianie po 2002 r., kiedy burmistrz Józef Kaczmarek zainicjował budowę Uzdrowiska Termalnego Uniejów. Zgodnie z jego wizją, lewobrzeżna część miasta została przekształcona w dzielnicę uzdrowiskową. W 2007 r. na miejscu dawnego betonowego parkingu postawiono budynek basenowy, rozbudowany w 2012 i 2019 r. Kompleks udostępnia gościom całoroczne zewnętrzne i wewnętrzne baseny o powierzchni 2700 m2 lustra wody. Ofertę dopełniają strefy saun oraz SPA i relaksu.
O wyjątkowości Term Uniejów decyduje przede wszystkim woda hipertermalna i mineralna, mająca niepowtarzalne w Polsce właściwości zdrowotne.
Wokół term powstały obiekty noclegowe, gastronomiczne, a także tereny sprzyjające aktywności fizycznej i wypoczynkowi.
Kompleks basenowy stał się impulsem rozwojowym dla całej gminy. Rozbudowa infrastruktury turystycznej i komunalnej to efekt starań samorządu, wspartych Funduszami Europejskimi, środkami budżetu państwa i województwa oraz inwestorów prywatnych.
Status uzdrowiska związany jest z darem natury, którym są wody mineralne. Uniejowska solanka jest wydobywana z głębokości 2 km i ma temperaturę 68⁰C. Zawiera m.in. radon, fluor, siarkę, chlorki miedzi i żelaza. Woda lecznicza ma takie samo stężenie jodu, jakie jest w Morzu Bałtyckim. Ten pierwiastek wspiera odporność i stymuluje pracę układu immunologicznego.
3. Stara plebania
Siedziba Miejsko-Gminnej Biblioteki Publicznej w Uniejowie należy do najstarszych zachowanych w mieście budowli, swoimi korzeniami sięgając przełomu XVIII i XIX w.
Plebania została zbudowana dla duchownych pełniących posługę w świątyni pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Pierwotnie był to niewielki parterowy, w większości nie podpiwniczony budynek. Prace, które nadały plebanii jej obecny kształt, przeprowadzono z inicjatywy proboszcza ks. Tomasza Bukowskiego w latach 1877-1893. Obiekt powiększono, zwieńczono dachem dwuspadowym z naczółkami, który przykryto malowaną blachą. Całość konstrukcji ścian wykonano z tradycyjnej cegły ceramicznej palonej, na zaprawie wapiennej. Elewację otynkowano, wzbogacając ją detalami przy oknach. Do dziś zachowała się oryginalna stolarka okienna z podziałami historycznymi pól okna, a także drzwi jedno- i dwuskrzydłowe. Do naszych czasów nie dotrwały sąsiadujące z plebanią budynki gospodarcze i sad.
W 2019 r. w gruntownie wyremontowanej i przystosowanej do nowych potrzeb dawnej plebanii oficjalnie otwarto siedzibę biblioteki. W jej wnętrzach, poza zbiorami bibliotecznymi i czytelnią, urządzono salę wystawową oraz nowocześnie wyposażoną salę konferencyjną.
4. Kolegiata pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
Świątynia od wieków stanowi nieodłączną część wizerunku miasta. Została wzniesiona w stylu gotyckim z fundacji abp. Jarosława Bogorii Skotnickiego w pierwszej połowie XIV w. Mimo pierwotnych założeń, już na początku XV w. kościół rozbudowano, przedłużając nawę główną. W tym czasie wytyczono nowe wejście główne, montując w nim zachowane do dziś gotyckie drzwi. W 1649 r. z inicjatywy arcybiskupa gnieźnieńskiego Macieja Łubieńskiego świątynię przebudowano w stylu barokowym, podwyższając sklepienia oraz wznosząc masywne filary. W 1666 r. abp. Wacław Leszczyński ufundował grobowiec świętego Bogumiła, do którego przeniesiono z kościoła w Dobrowie relikwie biskupa. W kolejnych latach ze środków mieszczan i duchowieństwa dobudowywano kaplice boczne. W XVII w. całość budynku otynkowano, a we wnętrzu wzniesiono chór.
W 1819 r. świątynia przestała pełnić funkcje kolegiaty. W latach 1875-1902 przywrócono jej dawne gotyckie cechy, a w 1904 r. wykonano nowe polichromie. Podczas II wojny światowej całkowitemu zniszczeniu uległy dach oraz szczyt zachodni. Po wojnie kościół odbudowano z inicjatywy ówczesnego proboszcza ks. Władysława Góry, przy dużym wsparciu mieszkańców. W 1990 r. ordynariusz włocławski Henryk Muszyński przywrócił świątyni tytuł kolegiaty. Przypisywany jest on kościołom, przy których funkcjonuje kapituła kanoników. Świątynia jest siedzibą Kapituły Uniejowskiej ukierunkowanej na szerzenie kultu św. Bogumiła – patrona miasta.
Podczas rewitalizacji terenu wokół kolegiaty w 2020 r. i prowadzonych wówczas badań archeologicznych natrafiono na szereg ciekawych zabytków archeologicznych, w tym wyjątkową bullę papieża Aleksandra IV z XIII w. Sama bulla to ołowiana pieczęć urzędu papieskiego, opatrzona imieniem urzędującego biskupa Rzymu oraz podobiznami świętych Piotra i Pawła. Zawieszano ją na jedwabnych sznurkach przymocowywanych do listów papieskich.
5. Rynek 3
Rynek w Uniejowie wytyczony został w czasie lokacji miasta ok. 1283 r. w miejscu osady targowej. Średniowieczne założenie zachowało się w pierwotnej formie, widocznej w układzie ulic. Z narożników placu odchodzą dwie ulice, a dawne miejskie obwarowania pokrywają się z przebiegiem współczesnych ulic okalających Rynek. Parcele miejskie w wielu przypadkach pozostały niezmienione, choć wybudowano w ich obrębie nowe budynki. Ciekawym przykładem XIX-wiecznego obiektu jest pierwotnie jednokondygnacyjna kamienica przy Rynku 3. W 1937 r. budynek miał już dobudowane piętro, a na parterze mieścił się oddział Komunalnej Kasy Oszczędności Powiatu Tureckiego. W czasie okupacji znajdowała się tu placówka niemieckiej Sparkasse. Obecnie dom łączy funkcję mieszkaniową z handlową.
6. Szkoła, Rynek 9
Przez około 100 lat, co najmniej od połowy XIX w. do końca lat 50. XX w., w trzech prywatnych budynkach w Rynku (nr 7, 9, 12) znajdowała się szkoła elementarna, czyli podstawowa. W latach 20. XX w. w budynku nr 9 miała swoją siedzibę szkoła średnia – Koedukacyjne Gimnazjum Miejskie (zlikwidowane w 1927 r.).
Pierwsza wzmianka o szkole w Uniejowie pochodzi z 1420 r., ale z pewnością tego typu placówka istniała już wcześniej. W kolejnych wiekach w mieście działały dwie szkoły: zwyczajna – przy kościele parafialnym, przeznaczona dla mieszczan – oraz kolegiacka oferująca wyższy poziom nauczania .
Pod koniec XIX w. do szkoły elementarnej w Uniejowie, jednoklasowej, złożonej z trzech oddziałów, uczęszczało od 40 do 60 uczniów. Językiem wykładowym był rosyjski, a program nauczania był silnie zrusyfikowany. Na początku XX w. wśród mieszkańców silne były postawy patriotyczne, m.in. żądano nauczania w języku polskim.
W latach 30. XX w. rozpoczęto budowę nowoczesnego gmachu szkolnego przy ul. Kościelnickiej. Niemal gotowy budynek został rozebrany z polecenia Niemców w czasie okupacji. W latach 50. w tym samym miejscu ponownie wzniesiono obiekty szkolne i siedziba szkoły przeniosła się z Rynku na północne przedmieścia Uniejowa. Dzisiaj mieści się tam Szkoła Podstawowa im. Bohaterów Września 1939 r.
W XIX w. koszty utrzymania szkoły, a także pensję nauczyciela, pokrywano w większości ze składek obywateli, w drobnej części z dochodów miasta. W połowie tego stulecia niezbyt wysoką składkę szkolną płaciło 260 mieszczan uniejowskich (około 40% ogółu mieszczan). Oprócz składki zobowiązani oni byli do składania dla nauczyciela świadczenia w naturze, na które składały się: żyto, owies, jęczmień, proso, groch i gryka.
7. Piekarnia, Rynek 13
W maju 1933 r. w kamienicy Rynek 6 (dziś nr 13) dwaj uniejowianie otworzyli Nowoczesną Piekarnię Higieniczną Kaszyński i Lewandowski, którą po kilku miesiącach rozbudowali o dział cukierniczy. Obaj wspólnicy prowadzili swój zakład niezwykle nowocześnie, stając się miejscowymi pionierami nowoczesnego marketingu. Jeszcze przed wybuchem II wojny światowej Czesław Kaszyński i Stanisław Lewandowski rozstali się. Lewandowski otworzył piekarnię w Łodzi. Zginął we wrześniu 1939 r. Kaszyński pozostał w Uniejowie. W czasie wojny walczył na Zachodzie, a po powrocie wznowił działalność piekarską w sąsiednim, narożnym domu (dziś ul. Krótka 1). Z czasem w nowym miejscu piekarnię zastąpiła cukiernia i lodziarnia Ignacego Świtalskiego.
8. Magistrat
Od końca lat 40. XIX w. w tym miejscu znajdowała się siedziba władz miejskich i gminnych Uniejowa. Początkowo na obszernym placu na południe od Rynku stał niewielki budynek z drewna, w którym mieszkał i pierwszy urzędował w swojej kancelarii ówczesny burmistrz, uniejowianin Antoni Bobowski. Urząd stanął na działce, którą zajmował wcześniej obszerny zajazd, gdzie mieściła się największa karczma w XVIII-wiecznym Uniejowie, a także stajnia i wozownia. Po odzyskaniu niepodległości w 1925 r. budynek ten, już wówczas murowany, rozbudowano o piętro, lokując w nim także siedzibę Sądu Pokoju. Było to zasługą burmistrza Piotra Badowskiego.
Do połowy XIX w. używano nazwy Urząd Municypalny, zastąpioną później określeniem „magistrat”. W 1870 r. Uniejów utracił prawa miejskie, odzyskał je dopiero w 1919 r. W granicach współczesnej gminy funkcjonowała także wiejska gmina Kościelnica oraz majorat, czyli prywatne dobra hrabiowskiej rodziny Tollów, nadane im przez władze carskie. Z czasem majorat zlikwidowano, a obie gminy scalono w jedną.
Współcześnie budynek przy ul. Bogumiła 13 jest siedzibą władz gminnych: Burmistrza i Rady Miejskiej oraz Urzędu Miasta. Obecnie gminę tworzy miasto oraz 30 sołectw. Od 2012 r. Uniejów ma status pierwszego w Polsce uzdrowiska termalnego.
9. Dom Rejenta/Stara Poczta
Ten okazały budynek, ulokowany przy głównej drodze wjazdowej do miasta, wzniesiono w 1880 r. Był to dom rejenta Cybulskiego, który zajmował się głównie sprawami notarialnymi w mieście. W 1926 r. posesję wraz z budynkiem kupiła rodzina Szymańskich. W latach 20. i 30. XX w. funkcjonowała tu popularna restauracja, która działała do połowy września 1939 r. W budynku otwarto też placówkę pocztową, a na zewnątrz stację benzynową „Karpaty” prowadzoną przez Józefa Szymańskiego. Po zakończeniu działań wojennych zdecydowano o pozostawieniu w tym miejscu urzędu pocztowego, do którego dołączono uniejowską centralę telefoniczną. Obecnie w budynku znajdują się restauracja, pokoje gościnne oraz mieszkania prywatne.
10. Tekstylia
Ten pochodzący z końca XIX w. budynek znajduje się na początku głównej trasy wjazdowej do starego miasta. Tuż obok skrzyżowania, przy którym go wzniesiono, mieściła się główna brama wjazdowa do dawnego Uniejowa oraz umocnienia miejskie. To typowa budowla łącząca funkcje mieszkaniowe i handlowe. Zaprojektowano ją tak, aby od frontu mieściły się w niej sklepy, zaś w głębi i na piętrze mieszkania. Wybudowano z tradycyjnego kamienia wapiennego – opoki, przykryto zaś dwuspadowym dachem naczółkowym. Jak wspominają uniejowianie, „od zawsze” w prawej, narożnej części budynku znajdowała się pasmanteria i sklep tekstylny. W okresie II wojny światowej sklep ten należał do Erwina Friedricha. Po lewej, obecnie pustej stronie, w tym samym czasie funkcjonował sklep kolonialny Melendy Wolff.
11. Fryzjer Sobieraj
Urokliwa narożna kamienica, stojąca na skrzyżowaniu ulic: Ogrodowej, Błogosławionego Bogumiła i Tureckiej, była świadkiem wielu historycznych wydarzeń z dziejów Uniejowa. Budynek wzniesiono najprawdopodobniej na początku XX w. Obecnie mieści się tu zakład fryzjerski rodziny Sobierajów, od niemal stu lat związanych z zawodem fryzjerskim. Pierwszy zakład otworzyli w latach 20. XX w. przy ul. Dąbskiej, a później przy uniejowskim Rynku. Mimo trudnej sytuacji punkt usługowy funkcjonował również w czasie okupacji. Po II wojnie światowej uniejowscy fryzjerzy założyli spółdzielnię, na której czele stanął Feliks Sobieraj. W 1970 r. zakład rodzinny przeniesiono do kamienicy przy ul. Błogosławionego Bogumiła 14, gdzie mieści się do dziś.
12. Kuźnia
Niski parterowy budynek, obecnie zaadaptowany na cele gastronomiczne, jest miejscem po dawnej kuźni miejskiej, w której podkuwano konie i wykonywano prace kowalskie. Obiekt powstał najprawdopodobniej na przełomie XIX i XX w. przy drodze prowadzącej w kierunku mostu.
W czasie II wojny światowej w Uniejowie działała również kuźnia Tadeusza Wagnera, zlokalizowana przy ul. Kościelnickiej.
Pierwsze informacje o istnieniu cechu miejskiego kowali w Uniejowie pochodzą z 1512 r. Zgodnie z założeniami ustawy cechowej, kowale uniejowscy wchodzili w skład dużej organizacji zrzeszającej wszystkich przedstawicieli branży metalowej, obok ślusarzy, płatnerzy, kotlarzy, nożowników, mieczowników, a także złotników.
W latach 1601-1700 na kartach uniejowskich ksiąg miejskich odnotowano 14 wzmianek dotyczących kowali i ślusarzy. W 1926 r. w Uniejowie pracowało 7 kowali.
13. Mosty uniejowskie
Jednym z najważniejszych czynników przyczyniających się do rozwoju Uniejowa była istniejąca przeprawa przez rzekę Wartę, odnotowana źródłowo w 1384 r. Pierwsza informacja o moście miejskim pochodzi z 1559 r.
W późniejszym czasie na terenie miasta funkcjonowały dwa mosty: zamkowy (w miejscu dzisiejszej kładki) oraz św. Wojciecha, ulokowany w linii łączącej zamek z kolegiatą. W 1790 r. wzniesiono nowy most na koszt władz miejskich oraz zamkowych.
W 1914 r. wycofujący się Rosjanie zburzyli most na Warcie, a nowy został zbudowany przez Niemców z materiału odzyskanego z wozów zarekwirowanych od okolicznych gospodarzy. Z czasem prowizoryczna konstrukcja uległa zużyciu, dlatego już w 1931 r. przystąpiono do planowania nowej przeprawy, która zaczęła funkcjonować jesienią 1934 r. Uroczystego otwarcia dokonano 11 listopada podczas obchodów 16. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości.
W czasie II wojny światowej most na Warcie miał duże znaczenie taktyczne. Podczas nalotów w 1939 r. niemieckie lotnictwo uszkodziło jego konstrukcję. Szybko jednak został on naprawiony przez polskich saperów, a później wyremontowany przez Niemców. W 1944 r., w czasie odwrotu, wysadzono jego środkową część.
Po wojnie w miejscu starej przeprawy mostowej wybudowano kładkę dla pieszych, a nowy most drogowy wzniesiono kilkaset metrów dalej.
Oprócz głównych mostów władze miejskie dbały o stan innych przepraw na terenie miasta, w tym o mostek na drodze do Balina, a także drugi drewniany most prowadzący bezpośrednio do zamku, zlokalizowany nad fosą równolegle do murów. Pod koniec XVIII w. na naprawę i konserwację uszkodzonych mostów przeznaczano fundusze miejskie uzyskane z dóbr konfiskowanych z tytułu budowy pieców garncarskich przy domach.
14. Dworek Hoffmeistrów
Późnoklasycystyczny dworek został wzniesiony w 1845 r. na placu ćwiczeń w obrębie dawnych zabudowań wojsk pruskich. Zlokalizowano go na zachód od wojskowych stajni, które później przebudowano na cele mieszkaniowe. Pierwotnie w dworze mieszkała rodzina Hoffmeistrów, zarządzająca dobrami hrabiowskiej rodziny Tollów. Taki stan utrzymał się aż do początków I wojny światowej. Jednak rodzina Hoffmeistrów dalej była związana z rezydencją.
Po zakończeniu II wojny światowej w dworku na piętrze mieszkała pani Hoffmeister, spadkobierczyni rodu dawnych właścicieli. Na parterze urządzono biuro Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska”. Część pomieszczeń zaadaptowano na magazyny i skup. Czasowo funkcjonował tutaj ośrodek zdrowia. W późniejszym czasie do dworku wprowadził się Dom Ludowy, a potem Dom Kultury, przekształcony w 1976 r. w Gminny Ośrodek Kultury.
Do czasów współczesnych zachowało się jedynie częściowe pierwotne rozplanowanie pomieszczeń. Pod koniec lat 80. XX w. obiekt został gruntownie wyremontowany. Prace sfinansowano z funduszu Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Koninie. Poza salami warsztatowymi, muzycznymi i wykładowymi znalazło się miejsce na kawiarenkę i sale spotkań. Obecnie mieści się tu Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury w Uniejowie i Szkoła Muzyczna I stopnia.
15. Koszary, Targowa 23
Na początku XIX w. w Uniejowie stacjonował szwadron regimentu huzarów pruskich z Koła. Koszary dla liczącego 136 jeźdźców pododdziału wybudowano na północny zachód od miasta, w odległości 500 m od Rynku. W latach 40. XIX w. budynek przekształcono na stajnie sąsiedniego dworku Hoffmeistrów, zbudowanego w miejscu dawnego placu ćwiczeń huzarów. Nieco później to przedmieście nazywano Aleksandrówkiem na cześć hr. Aleksandra Tolla.
Przez wiele lat dawne koszary były budynkiem gospodarczym, po II wojnie światowej zaadaptowano je na cele mieszkalne, a w latach 60. XX w. dwukrotnie gruntownie przebudowano, dodając kondygnację.
Współcześnie budynek przy ul. Targowej 23 pełni funkcje mieszkalne, a zarządza nim wspólnota mieszkaniowa.
