Grób rodzinny hrabiego Aleksandra Tolla, nazywany potocznie „cerkiewką”, świadczy o mozaice kulturowej i religijnej dawnego Uniejowa. Skryty pośród drzew Pierwszego Lasu zabytek znajduje się w północnej części miasta, a w zasadzie – na jego obrzeżu. Długoletnie starania burmistrza Józefa Kaczmarka o przywrócenie należytego stanu budowli, poskutkowały przeprowadzeniem gruntownego remontu cerkiewki. Zakończone niedawno prace konserwatorskie zwieńczyła wizyta księdza mitrata Eugeniusza Fiedorczuka, który dokonał poświęcenia kaplicy.
Proboszcz Parafii pw. św. Aleksandra Newskiego w Łodzi na zaproszenie księdza Infułata Andrzeja Ziemieśkiewicza, w piątek, 23 grudnia wziął udział w świątecznej sesji Rady Miejskiej w Uniejowie. Wspólna modlitwa o pokój, poprowadzona przez obu kapłanów – prawosławnego i katolickiego, podzielenie się opłatkiem i życzenia składane w gronie społeczności mieszkańców gminy oraz zaproszonych gości, zakończyły uroczystości na zamku. Stąd księża wraz delegacją: burmistrzem Józefem Kaczmarkiem, jego zastępcą Mirosławem Madajskim, przewodniczącym rady Tomaszem Wójcikiem i historykiem Jędrzejem Kałużnym, udali się do odrestaurowanej kaplicy grobowej. Ksiądz mitrat odczytał modlitwę, pokropił mury zabytku święconą wodą, po czym wyjaśnił obecnym symbolikę prawosławnego, dwuramiennego krzyża. Podczas rozmowy o dotychczasowych losach zabytku i planów na przyszłość ks. Eugeniusz nie szczędził też pochwał pod adresem samorządowców i społeczności gminy Uniejów:
„To świadectwo naszego dziedzictwa, a jego odnowienie dobrze świadczy o mieszkańcach i władzach miasta” – przyznał.
„To nasza powinność wobec spoczywającej w tym miejscu rodziny Tollów. Wszystkim zmarłym należy się szacunek, dlatego z takim samym uznaniem traktujemy i dbamy o wszystkie miejsca pochówku na terenie miasta. Znajdują się tu cmentarze różnych wyznań: katolicki – należący do parafii Uniejów; ewangelicko-augsburski; cmentarz żydowski „Kirkut” i jako czwarta – prawosławna kaplica, przed którą stoimy. Pielęgnowanie pamięci o naszych przodkach, o wszystkich, którzy mieli jakikolwiek udział w długiej historii Uniejowa, jest naszym obowiązkiem” – odpowiedział burmistrz Kaczmarek.
Wyremontowany zabytek pozostaje obecnie zamknięty – nie ma na tą chwilę możliwości wejścia do środka, ale i tak warto odwiedzić to miejsce, skryte we wnętrzu Pierwszego Lasu, przy drodze wojewódzkiej nr 473. Istnieje jednak szansa, że w niedalekiej przyszłości uda się wyposażyć część sakralną wnętrza i odprawić w cerkiewce nabożeństwo w obrządku prawosławnym.
I etap rewitalizacji
Kaplicę grobową rodziny carskiego generała, hrabiego Aleksandra Tolla, zbudowano w 1885 r. Cerkiew wzniesiona na planie greckiego krzyża, posiada kopułę typową dla budowli sakralnych obrządku wschodniego, zakończoną czterema sterczynami z prawosławnym krucyfiksem. Wejście do budynku prowadzi przez ozdobiony portalem ganek. Kaplicę podzielono na dwie kondygnacje: górna część pełniła funkcję sakralną, dolna zaś krypty, w której pochowano Aleksandra Tolla, jego żonę oraz żonę wnuka Sergiusza. W 1945 r. pozostałości trumien i zwłok zakopano przy cerkiewce, po zachodniej stronie. W 1987 r. obiekt wpisano do rejestru zabytków.
Naruszony zębem czasu budynek po raz pierwszy wyremontowano w latach 1988–1990. Przez kolejne lata stan techniczny cerkwi ponownie uległ pogorszeniu, w związku z czym w 2016 r. gmina podjęła się przeprowadzenia rewitalizacji zabytku. Wykonano wówczas nowe posadzki z izolacją przeciwwilgociową, naprawiono elementy ślusarskie świetlików, witraży i stalowej klapy do krypty, wymieniono drzwi, zrekonstruowano metalowy krzyż. Pęknięcia oraz braki w tynku elewacji ścian i schodów wejściowych zostały uzupełnione, a dach w całości – elementy konstrukcyjne wraz z poszyciem – zastąpiono nowym.
II etap rewitalizacji
Niestety, stan kaplicy, która przez swe położenie wewnątrz lasu była nadal narażona na działanie wilgoci oraz cienia, wkrótce znów wymagał interwencji. Prace konserwatorskie, przeprowadzone jesienią tego roku przywróciły cerkwi należyty stan techniczny i zabezpieczyły ją na lata przed niszczeniem na skutek zawilgocenia oraz aktów wandalizmu.
W ramach drugiego etapu rewitalizacji wpierw gruntownie osuszono mury i zabezpieczono je przed ponownym przenikaniem wody. Oględziny oraz oczyszczenie ścian zewnętrznych ujawniły braki i pęknięcia w warstwie elewacji, zwłaszcza w okolicy wejścia oraz wieżyczkowych sterczyn. Po usunięciu resztek luźnego materiału budowlanego uzupełniono ubytki, wykonano nowe tynki schodów, całość zabezpieczono przed wnikaniem wilgoci oraz zagrzybieniem i pomalowano. Wokół wykonano betonową ławę, położono krawężniki i opaskę, by oddzielić mur od porastającej otoczenie trawy.
Prace konserwatorskie wewnątrz cerkiewki polegały na wykonaniu nowych tynków ścian oraz sklepienia i pomalowaniu z uwzględnieniem odtworzenia ich pierwotnej kolorystyki. Po uprzednim zabezpieczeniu podłoża materiałem hydrofobowym na posadzkach krypty oraz części sakralnej położono terakotę.
Wykonawcą prac, wyłonionym w ramach drugiego przetargu była firma Usługi Remontowo – Budowlane Michał Pawłowski ze Zgierza. Na sfinansowanie części kosztów inwestycji (217 tys. zł) samorząd pozyskał dotację w wysokości blisko 65 tys. zł z budżetu Województwa Łódzkiego, przyznaną gminie w ramach programu ochrony zabytków.
