Jedną z charakterystycznych cech świadczących o odrębności architektonicznej gminy Uniejów jest zastosowanie w budownictwie regionalnym lokalnego surowca, jakim jest opoka, potocznie nazywana tutaj „białym kamieniem”.
Opoka jest skałą o zabarwieniu żółtawym, kremowym, o chropowatej powierzchni i wysokiej porowatości. Jej cechy fizyczne i mechaniczne pozwalają na łatwą obróbkę do celów budowlanych. Surowiec ten ma dobre właściwości izolacyjne.
Opoka użyta w budynkach mieszkalnych i gospodarskich stanowi o wyjątkowości krajobrazu kulturowego gminy i wyróżnia go spośród regionów środkowej Polski. Wznoszenie budynków z kamienia stanowi w Polsce rzadkość i jest unikatowe w regionach nizinnych naszego kraju.
Przykłady budownictwa regionalnego bazującego na lokalnym białym kamieniu są widoczne na terenie całej gminy. Największa liczba budynków z opoki znajduje się w miejscowościach (stan na 2012 r.): Czepów (81), Wielenin (60), Orzeszków (50), Rożniatów (47), Ostrowsko (42), Stanisławów (35), Spycimierz (33), Lekaszyn (30), Uniejów (29), Wilamów (29). Oprócz typowej zabudowy wiejskiej (budynki mieszkalne, inwentarskie, stodoły), w gminie można zobaczyć kilka wyjątkowych budynków z opoki, ze specyficznymi elementami architektonicznymi. Są to kościoły w Wilamowie i Wieleninie, remiza strażacka w Rożniatowie, młyn i pozostałości po tartaku w Wilamowie. Ciekawymi przykładami udanych działań promujących lokalne walory architektoniczne jest przeniesienie na teren Zagrody Młynarskiej budynku inwentarskiego z opoki, a także zbudowanie w Uniejowie z tego surowca nowych obiektów usługowych, w których odbywają się Jarmarki Produktów Regionalnych.
Przykłady typowego dla Uniejowa budownictwa z białego kamienia można zobaczyć w Zagrodzie Młynarskiej – zespole muzealno-noclegowym składającym się pięciu zabytkowych obiektów przeniesionych z terenu województwa łódzkiego.
Opracowano na podstawie artykułu: Gorączko M., Gorączko A., 2013, Cechy regionalne w budownictwie na terenie gminy Uniejów, Biuletyn Uniejowski, tom 2, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 53-65.
Więcej na temat tradycyjnego budownictwa regionalnego można przeczytać w artykule: Gorączko M., Gorączko A., 2015, Potencjalne znaczenie tradycyjnego budownictwa wiejskiego w strategii rozwoju gminy Uniejów, Studia Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN, nr 167/2015, PAN, Warszawa, s. 156-171.